Πέμπτη 11 Νοεμβρίου 2010

Στον Αγραπιδόκαμπο για μανιτάρια

Κυριακή  31 Οκτωβρίου πρωί .
Η συνηθισμένη εικόνα . Φίλοι και μέλη του ''Αριστοτέλη'' έτοιμοι για μια ακόμα προγραμματισμένη εξόρμηση .
Με μια όμως σημαντική διαφορά , αυτή τη φορά .
Αρκετοί έχουν στα χέρια τους καλάθια , κουβάδες και τελάρα . Το πρόγραμμα λέει : Ανάβαση από τα λουτρά στον Αγραπιδόκαμπο για τη συλλογή μανιταριών .
Ποια όμως μανιτάρια θα πρέπει να μαζέψουμε ; Ανάμεσα στα χιλιάδες είδη που βρίσκουμε στην Ελλάδα αρκετά είναι τα φαγώσιμα . Αρκετά όμως είναι και τα δηλητηριώδη , πολλά από τα οποία είναι άκρως επικίνδυνα. Έτσι ήρθαμε σε επαφή με δύο φίλους , γνώστες του είδους που έχουν αφιερώσει αρκετό από τον χρόνο τους στο να γνωρίσουν τον θαυμαστό κόσμο των μυκήτων . Αυτοί λοιπόν ανέλαβαν να μας ξεναγήσουν κι εμάς στα μυστικά των μανιταριών .





Αρχίσαμε λοιπόν την αναζήτηση δίπλα στο υπέροχο μονοπάτι που συνδέει τα λουτρά του Αγραπιδόκαμπου με τον ομώνυμο οικισμό .
Το βασικό που μας δίδαξε ο φίλος Μιχάλης , είναι να προσέχει κανείς τα δέντρα της περιοχής . Τα μανιτάρια είναι μύκητες που ζουν συνήθως παρασιτικά κοντά ή πάνω σε ζωντανά ή νεκρά δέντρα και φυτά . Το κάθε είδος μανιταριού απαιτεί και το ανάλογο περιβάλλον . Έτσι το είδος των δέντρων και των φυτών σχεδόν προκαθορίζει και το τι μανιτάρια θα βρούμε .

Στη διαδρομή που ακολουθήσαμε υπήρχαν ρείκια , κουμαριές , αριές , φιλλίκια , πουρνάρια , κέδρα , πλατάνια κλπ. Φυλλοβόλα δέντρα τα περισσότερα .
Παρακάτω θα επιχειρήσουμε να παρουσιάσουμε λίγα από τα είδη μανιταριών που βρήκαμε και μπορέσαμε να ταυτοποιήσουμε .



Το γένος των αμανιτών ( Amanta στα Λατινικά την κυρίαρχη γλώσσα στην περιγραφή του γένους και του είδους ) περιλαμβάνει αρκετά είδη .
Τα βασικά γνωρίσματα του γένους είναι ότι αναδύονται από το έδαφος μέσα από ένα άσπρο ''αυγό'' την βόλβα , στο κάτω μέρος του καπέλου τους έχουν ελάσματα , στο πάνω μέρος του ποδιού τους έχουν ένα ''δαχτυλίδι'' που είναι το κάτω μέρος της βόλβας , μέσα στην οποία αναπτύχθηκαν και ορισμένα είδη έχουν πάνω στο καπέλο τους ''νιφάδες'' που κι αυτές είναι υπολείμματα της βόλβας .
Στη φωτογραφία βλέπουμε έναν Amanita citrina ( αμανίτης ο κίτρινος ) . Χαρακτηριστική είναι η βόλβα του , που το πάνω μέρος της θα μετασχηματιστεί στο δαχτυλίδι του και οι νιφάδες στο καπέλο του που όμως χάνονται στην ωριμότητά του .
Χρειάζεται πολύ προσοχή γιατί μοιάζει αρκετά στο χρώμα με το ποιο επικίνδυνο μανιτάρι που βρίσκουμε τη χώρα μας και θα περιγράψουμε παρακάτω .


Amanita phalloides ( αμανίτης ο φαλλοειδής ). Το μανιτάρι που ευθύνεται για αρκετούς θανάτους κάθε χρόνο . Το βασικό του γνώρισμα είναι το λαδοκίτρινο χρώμα του και όλα τα άλλα βασικά χαρακτηριστικά των αμανιτών .
 Σε όσους ασχολούνται με τα μανιτάρια το απόφθεγμα που τους αντιπροσωπεύει είναι : ''Αγαπάμε τα μανιτάρια , μα ποιο πολύ αγαπάμε τη ζωή ''.
Πιστεύω ότι η σωστή του θέση είναι κάτω από το εν λόγω μανιτάρι , χωρίς να λέμε ότι είναι το μοναδικό που θα πρέπει να προσέχουμε .


Άλλος ένας αμανίτης με διαφορετικά χρώματα , αλλά με κάποια βασικά χαρακτηριστικά του γένους .
Πρόκειται για τον Amanita rubescens ( Αμανίτης ο κοκκινίζων ) . Από το όνομά του αντιλαμβανόμαστε το βασικό κλειδί αναγνώρισής του , που είναι το κοκκινωπό του χρώμα στο καπέλο , το πόδι και την σάρκα του . Δεν έχει βόλβα .

Amanita vaginata ( Αμανίτης ο κολεοφόρος ) . Ένας αμανίτης που δεν έχει δαχτυλίδι στο πάνω μέρος του ποδιού του .
Αρκετά μανιτάρια όταν βγαίνουν από το έδαφος έχουν το καπέλο τους κλειστό και σε σχήμα αυγού . Σιγά σιγά όμως το σχήμα τους αλλάζει προς ημισφαιρικό ή κυρτό , στη συνέχεια επίπεδο και τέλος σε ορισμένα γίνεται κοίλο με ανασηκωμένη την περίμετρο τους. Αναφερόμαστε μόνο στα χαρακτηριστικά του καπέλου , γιατί αυτό είναι το πρώτο και πιο εύκολα αναγνωρίσιμο στοιχείο των μανιταριών.

Στη συνέχεια αλλάζουμε και μπαίνουμε στο γένος των βωλιτών ( Boletus ). Οι διαφορές από τους αμανίτες είναι ευδιάκριτες .
Οι βωλίτες είναι αρκετά ογκώδεις , με παχύ πόδι σε σχήμα βαρελιού , καπέλο στην αρχή ημισφαιρικό και στην ωριμότητα κυρτό - όπως της φωτογραφίας . Στο κάτω μέρος του καπέλου τους δεν έχουν ελάσματα αλλά σωλήνες που μοιάζουν με σφουγγάρι και δεν έχουν δαχτυλίδι. Αρκετά είδη βωλιτών όταν κοπούν μεταχρωματίζεται η σάρκα τους συνήθως σε γαλάζια με κοκκινωπές ή κιτρινωπές ανταύγειες . Υπάρχουν όμως κι αρκετοί που το χρώμα τους δεν αλλάζει , όπως ο Boletus edulis ( βωλίτης ο φαγώσιμος ) της φωτογραφίας.
Από το όνομά του αντιλαμβανόμαστε ότι είναι βρώσιμος . Κι εδώ όμως ισχύουν όσα αναφέραμε παραπάνω για την εδωδιμότητα των μανιταριών . Το γένος Boletus περιλαμβάνει αρκετά τοξικά είδη .



Επίσης Boletus edulis σε νεαρή ηλικία . Εδώ φαίνεται καθαρότερα το βαρελόμορφο πόδι που είναι ανάγλυφο σαν δίχτυ . Το στοιχείο αυτό είναι που το κάνει να διαφέρει από άλλα παρόμοια είδη . Ακόμα φαίνεται το ημισφαιρικό καπέλο του , που προδίδει το νεαρόν της ηλικίας του .
Άλλος ένα βωλίτης που όμως δεν είναι εύκολος ο προσδιορισμός του είδους του. Τα χαρακτηριστικά του δεν είναι εύκολα αναγνωρίσιμα στην φωτογραφία . Όπως αντιλαμβάνεστε όταν δεν μπορούμε να πούμε με σιγουριά  τι μανιτάρι βρήκαμε , καλόν είναι να το επισημαίνουμε . Η δε σιγουριά πρέπει να είναι απόρροια γνώσης κι όχι εμπειρικής ενασχόλησης.


Cortinarius trivialis ( Κορτινάριος ο κοινός ). Ένα δείγμα από τη μεγάλη οικογένεια Cortinarius . Το βασικό κλειδί για την αναγνώριση του γένους , είναι η κορτίνα όπως προδίδει και το όνομά τους . Η κορτίνα ( κουρτίνα ) τους είναι ένα πέπλο που κρέμεται κάτω από το καπέλο στη νεαρή τους ηλικία. Στην ωριμότητα η κορτίνα προσκολλάται στο πόδι τους , όπως και στη φωτογραφία που φαίνεται ανεπαίσθητα λίγο πάνω από την πρώτη ραγάδα του εμπρός μανιταριού .

Μια νεαρή Clathrus ruber. Ένα εντυπωσιακό δικτυωτό μανιτάρι που βγαίνει μέσα από αυγό στο έδαφος. Αναδύει μια δυσάρεστη μυρωδιά σάπιου κρέατος που προσελκύει τα έντομα . Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνει την διασπορά των σπορίων του.

Lycoperdon perlatum ( Λυκόπερδο το μαργαριταρένιο ) Η κοινή του ονομασία είναι αλ(ε)ποπορδή. Μικρό σφαιρικό μανιτάρι βγαίνει από το έδαφος μετά τις βροχές . Όταν είναι νεαρό η σάρκα του είναι λευκή , ενώ στην ωριμότητά του γίνεται καφετιά και ανοίγει στην κορφή του μία μικρή οπή από όπου διαχέονται τα σπόριά του σαν καφετί συννεφάκι . Στη φωτογραφία ζούλισα τη σάρκα του για να δω την ωριμότητα του κι έσπασε χύνοντας ένα κιτρινωπό υγρό που προερχόταν από τις παρατεταμένες βροχές που είχαν προηγηθεί.

Το ροζ μανιταράκι ύψους περίπου 2-3 cm είναι Laccaria laccata ( Λακκάρια η βαμμένη ) . Το χρώμα του είναι συνήθως πορτοκαλί ή κιτρινωπό , ενώ μετά από βροχή ξεθωριάζει προς το λευκωπό . Η σάρκα τους είναι κηρώδης . Στο είδος laccata υπάρχουν αρκετά υποείδη που μόνο με μικροσκόπιο μπορεί να τα ταξινομήσει κάποιος .

Mycena sp. ( Μυκήνη ) Μικρή και εύθραυστη αναπτύσσεται πάνω σε ξύλα . Το γένος Mycena έχει πάρα πολλά είδη με διαφορές μεταξύ τους που μόνο μικροσκοπικά μπορούν να εντοπιστούν . Πάντως είναι ιδιαίτερα όμορφες όταν τις βρίσκουμε στο δάσος σε συστάδες .

Άλλο ένα πολύ μεγάλο γένος μανιταριών. Οι Ρούσσουλες ( Russula ) Περιλαμβάνουν πάρα πολλά είδη , που κι αυτά δύσκολα ταξινομούνται. Στην διαδρομή που κάναμε στον Αγραπιδόκαμπο τις βρίσκαμε σχεδόν παντού. Στις φωτογραφίες βλέπουμε δύο διαφορετικά είδη Russula.

Tricholoma aurantium ( Τριχόλωμα το πορτοκαλί ). Το καπέλο του είναι πορτοκαλί με πράσινες κηλίδες , ελάσματα λευκά και πόδι με λευκό φόντο και πορτοκαλί ζώνες. Η οσμή του είναι δυσάρεστη και μοιάζει με χαλασμένο φαγητό.

Πάνω σε παλιό κορμό κέδρου γυάλιζε μέσα στο δάσος αυτός ο πορτοκαλοκίτρινος μύκητας. Μάλλον πρόκειται για Tremella aurantia . Είναι άμισχο , με ζελατινοειδή υφή και βαθιές ρυτίδες . Όσο ο καιρός είναι υγρός έχει μια υφή σαν ζελέ . Όταν έρχεται ξηρασία η σάρκα του γίνεται σαν σκληρή κρούστα πάνω στον κορμό και ξαναπαίρνει την όψη ζελέ με την επόμενη υγρή περίοδο .

Στη πλατεία του Αγραπιδόκαμπου όλοι θαυμάσαμε αυτά τα υπέροχα Ganoderma resinaceum ( Γανόδερμα το ρητινώδες ) που είχαν επιλέξει το κεντρικό πουρνάρι της πλατείας για να αναπτυχθούν .
Το μανιτάρι αυτό έχει στις άκρες του μια ρητίνη - όπως μαρτυράει και το όνομά του - που σκληραίνει με τον καιρό και παίρνει λευκό χρώμα από κάτω και καφετί από πάνω . Τα σπόρια αποβάλλονται από την καφετί περιοχή και με τον άνεμο προσβάλλουν τους γύρω κορμούς .

Σπάνια τέτοια εποχή βρίσκει κανείς Cantharelus cibarius ( Κανθαρίσκος ο φαγώσιμος ). Στη διαδρομή μας βρήκαμε αρκετούς και βέβαια τους τιμήσαμε δεόντως. Κίτρινοι με πτυχωτή περίμετρο στο καπέλο , τα ελάσματα να κατεβαίνουν στο πόδι και το άρωμα βερίκοκου. Περιζήτητο καλοκαιρινό είδος .

Coprinopsis picaceus ( Κόπρινος που μοιάζει με κίσσα ). Αρκετά εύκολο στον εντοπισμό του γιατί το ύψος του είναι περίπου στα 20 cm. Το καπέλο του έχει σχήμα καμπάνας ή κώνου με άσπρες κηλίδες , στη συνέχεια παίρνει σχήμα ομπρέλας και τέλος αρχίζει να χαλάει και να παίρνει το χρώμα της μελάνης περιμετρικά. Το πόδι του είναι λευκό και ινώδες.

Τα μανιτάρια που βρήκαμε ήταν αρκετά και διαφόρων ειδών. Εδώ παρουσιάσαμε λίγα από αυτά διότι η ταυτοποίησή τους δεν είναι εύκολη υπόθεση. Σε άλλη εξόρμηση θα επανέλθουμε.


Το ιδιαίτερο ενδιαφέρον που παρουσίαζε αυτή η εξόρμηση του Αριστοτέλη , απέσπασε πλήρως την προσοχή των συμμετασχόντων στα λεγόμενα του Μιχάλη και της Ευγενίας. Όλοι έσκυψαν με προσήλωση στο αντικείμενο και συνέλεξαν μανιτάρια τα οποία ταξινομήσαμε σε καλάθια ανάλογα με το ενδιαφέρον που αυτά παρουσίαζαν. Σε άλλο καλάθι μπήκαν τα φαγώσιμα , σε άλλο τα ταυτοποιημένα και σε άλλο τα προς αναγνώριση.
Στο τέλος της εκδήλωσης βάλαμε τα μανιτάρια κατά γένος πάνω σε τραπέζια , όπου έγινε ουσιαστικά το μάθημα . Παρουσιάστηκαν τα είδη , καταδείχθηκαν οι διαφορές και τα ειδικά σημεία αναγνώρισης , προτάθηκε στους συμμετάσχοντες να πουν την άποψή τους ,  επισημάνθηκαν τα θανατηφόρα είδη και τέλος επεστήθη η προσοχή στους κινδύνους που ελλοχεύουν κατά την συλλογή των άγριων μανιταριών.
Αρκετοί φίλοι στο τέλος της παρουσίασης εξέφρασαν τον προβληματισμό τους για την δυσκολία που συναντά κανείς στην ασφαλή αναγνώριση των μανιταριών. Ορισμένοι ανέφεραν διαδόσεις για κάποιες γνώμες που ακούγονται και αναφέρουν ότι όσα μανιτάρια τρώνε ζώα , σαλιγκάρια , πουλιά κλπ τρώγονται . Άλλος φίλος ανέφερε ραβδοσκοπικό τρόπο ταυτοποίησης . Άλλοι μετέφεραν παιδικές τους εμπειρίες για μανιτάρια συγκεκριμένου χρώματος που τρώγανε και ήταν νόστιμα.

Όλα αυτά είναι επικίνδυνες διαδόσεις και τίποτα άλλο . 

Το βασικό κριτήριο στην αναγνώριση είναι μόνο η   γ ν ώ σ η   που προέρχεται από εξειδικευμένη ενασχόληση .
Μην βασίζεστε σε ανεύθυνες διαδόσεις . Αγαπάτε τα μανιτάρια , μα πιο πολύ αγαπάτε τη ζωή.
 ---------------------------
Για το τέλος άφησα τις ευχαριστίες στην Ευγενία και τον Μιχάλη . Η προσφορά τους ήταν πολύτιμη. Ένα μεγάλο ευχαριστώ από όλους.

1 σχόλιο:

Ανώνυμος είπε...

Πάντα καλές πορείες, βόλτες και αναβάσεις.

(κ. συντάκτα, έχει αποσταλεί μέιλ για κάποιες απαραίτητες μικροδιορθώσεις...)